“We moeten wel iets doen.”
Hij mag dan wel bij Staatsbosbeheer werken, ecoloog Henk Hut kijkt onder meer naar hoe we de groei van bos in het Lauwersmeergebied kunnen beteugelen. Tijdens het symposium schetst hij de ontwikkeling van de natuur sinds de afsluiting van het Lauwersmeer en hoe het er over een tiental jaren uitziet als we niets doen.
“Wie is hier vogelaar?” vraagt Henk Hut aan de zaal. Een paar handen gaan omhoog. “En als je naar het Lauwersmeer komt, waar kom je dan voor?” “Ik kom helemaal niet voor de vogels”, zegt een van de bezoekers zachtjes tegen de buurman. “Ik kom voor de rust.”
Henk Hut laat met landkaarten van verre eeuwen zien dat het noordelijke kustgebied altijd al in beweging is geweest. “Het was ook een heel rijk gebied, met veel vogels als indicator voor een deel van die rijkdom.” Ook de aanwezigheid van mensen gaat vele eeuwen terug, net als hun invloed op het landschap.
Temmen
Met terpen en dijken proberen mensen al sinds jaar en dag de delta te temmen. De afsluiting van de Lauwerszee was een menselijk ingrijpen dat in één klap veel invloed had op de natuur. Maar of er voorheen niet zo naar werd gekeken of dat er niet zoveel over werd gerept, juist na de afsluiting buitelden steeds meer mooie termen over elkaar heen over de nieuwe natuurwaarden van het Lauwersmeer. Een vogelparadijs is er slechts één van.
Behalve vogels blijken ook bezoekers te houden van de openheid en weidsheid. Henk Hut: “Dat wordt gezien als een van de kernkwaliteiten voor de recreatie.”
Bos
Er is wel een maar. Veranderingen als het stabiele waterpeil en het zoute water dat nu bijna overal in het gebied zoet is, hebben veel invloed op de vegetatie en op de dieren.
Het is duidelijk dat wanneer je de natuur in dit gebied zijn gang laat gaan, steeds meer ruimte wordt overgenomen door bos. “En dat gaat heel snel”, waarschuwt Henk Hut. Ook verdwijnt het riet aan de randen van de platen: het stabiele waterpeil zorgt met harde wind voor hogere golfslag en daardoor voor steilere randen bij de platen. Riet kan dan niet meer goed gedijen, terwijl riet in combinatie met open ruimte het Lauwersmeer zo aantrekkelijk maakt voor vogels.
“Als je een gevarieerd gebied wilt en met meer dynamiek, dan moet je iets doen”, zegt Henk Hut. Dat gebeurt gelukkig ook al: om de bosvorming te vertraging laat Staatsbosbeheer gebieden begrazen door paarden en runderen. Om te zien wat werkt en wat niet, is experimenteren nodig. Ook dat is hier gebeurd, door de effecten te vergelijken van niet begrazen, begrazen en intensief begrazen (veel dieren en het hele jaar). “Een deel van het jaar begrazen heeft bijna hetzelfde effect als niet begrazen. Intensief en het jaar rond heeft het meeste effect. De keerzijde daarvan is wel dat ook direct langs de oevers weinig begroeiing overblijft.”
Juiste dingen op juiste plek
Er is meer nodig. De Natura 2000-status met de Vogelrichtlijn helpt daarbij. Hut: “We moeten kijken of we de juiste dingen doen op de juiste plek. Zo geeft de richtlijn aan dat een broedgebied open moet zijn met veel riet. Vogels zijn daarvan afhankelijk.”
Wat volgens Hut nodig is voor een gevarieerd gebied, is vernatten en rietlanden langs de platen. “Maar hoe krijg je weer meer waterdynamiek, dus het waterpeil omhoog en omlaag?” Het is een kwestie van uitproberen, wat nu op kleine schaal wordt gedaan. Verder noemt Hut onder meer vismigratie, meer verbinding tussen water en land en meer aandacht voor de overgang tussen zoet en zout.
Europese bril
Wat vooral belangrijk is: “Kijk door een Europese bril. Wat is het belang van de Nederlandse natuur? Waar zijn wij bijzonder in? Dat zijn de kwelders, de schorren en de estuaria. Laten we een lans breken voor ruimer denken en op grotere schaal, om te komen tot een robuust en veerkrachting systeem.” Daarvoor zijn veel gesprekken nodig tussen verschillende disciplines en vooral ook experimenteren, voegt Hut toe.
Bemoedigende resultaten zijn er ook. “Er is in het Lauwersmeergebied veel duinvalleivegetatie tot ontwikkeling gekomen, vergelijkbaar met Schiermonnikoog.”